Lạng Sơn: Dấu Ấn Lịch Sử Hào Hùng Qua Hơn 30 Ngôi Đền Cổ Kính

Lạng Sơn, vùng đất biên cương hùng vĩ, không chỉ là nơi giao thương sầm uất mà còn là cái nôi của nhiều di tích lịch sử - văn hóa và các ngôi đền linh thiêng. Những công trình này không chỉ là điểm tựa tâm linh của người dân mà còn là minh chứng sống động cho chiều dài lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng độc đáo của xứ Lạng.

Dưới đây là danh sách 20 ngôi đền linh thiêng nổi bật tại Lạng Sơn, bao gồm tên đền, vị trí, vị thánh được thờ cúng và khái quát về sự linh thiêng của chúng:

I. Các Đền Thờ Mẫu và Thần Linh Quan Trọng

Các đền thờ Mẫu và các vị thần linh có công là những trung tâm tín ngưỡng lớn, thu hút đông đảo du khách và tín đồ từ khắp nơi. Dưới đây là bảng tóm tắt Tên đền:

1. Đền Mẫu Đồng Đăng

• Vị trí: Thị trấn Đồng Đăng, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Mẫu Liễu Hạnh (Mẫu Tam Phủ), Phật và các vị thần linh khác.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Là ngôi đền thờ Mẫu lớn và cổ kính bậc nhất xứ Lạng, được xem là "tứ trấn linh từ" của vùng biên ải. Ngôi đền có lịch sử lâu đời, kiến trúc độc đáo, mang đậm nét văn hóa truyền thống. Nơi đây nổi tiếng linh thiêng, thu hút hàng triệu lượt khách hành hương mỗi năm, đặc biệt vào mùa lễ hội đầu xuân. Người dân tin rằng Mẫu Liễu Hạnh sẽ phù hộ cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, ban tài phát lộc, và che chở cho con dân được bình an, hạnh phúc. Đền Mẫu Đồng Đăng là một trong những trung tâm lớn thường xuyên tổ chức nghi lễ hầu đồng.

2. Đền Bắc Lệ (Đền Công Đồng Bắc Lệ)

• Vị trí: Thôn Bắc Lệ, xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Thánh Mẫu Thượng Ngàn, cùng các vị Chầu, Quan, Cô, Cậu trong hệ thống Tứ Phủ Công Đồng. Đặc biệt, Đền thờ Chầu Bé Bắc Lệ, Cô Bé Thượng Ngàn (Cô Bé Bắc Lệ).
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Là một trong những trung tâm thờ Mẫu lớn nhất miền Bắc, linh thiêng bậc nhất trong hệ thống tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Đền Bắc Lệ nổi tiếng linh ứng với những lời cầu xin về sức khỏe, tài lộc, bình an, đặc biệt là cầu duyên và cầu tự. Lễ hội tháng 9 âm lịch hàng năm thu hút hàng vạn tín đồ về dự, thể hiện rõ nét giá trị văn hóa và tín ngưỡng thờ Mẫu. Đây là một trong những thánh đường lớn nhất của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, nơi hầu đồng diễn ra sôi nổi và thường xuyên.

3. Đền Kỳ Cùng (Đền Quan Lớn Tuần Tranh)

• Vị trí: Bên tả ngạn sông Kỳ Cùng, ngay đầu cầu Kỳ Cùng, phường Vĩnh Trại, thành phố Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Quan Lớn Tuần Tranh (Quan Đệ Ngũ Tuần Tranh).
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Kỳ Cùng là một trong "Tứ Trấn" của xứ Lạng, mang ý nghĩa trấn giữ vùng đất này, đặc biệt là tuyến giao thương đường thủy quan trọng. Quan Lớn Tuần Tranh được thờ phụng tại đây là vị thần bảo hộ cho giao thương, an bình cho người dân. Đền linh thiêng trong việc cầu tài lộc, bình an cho những người làm ăn buôn bán, đặc biệt là những người liên quan đến sông nước. Nơi đây cũng là một trong những địa điểm thường xuyên có các buổi hầu đồng kính thỉnh Quan Lớn Tuần Tranh.

4. Đền Tả Phủ

• Vị trí: Đường Trần Đăng Ninh, phường Vĩnh Trại, thành phố Lạng Sơn (gần Đền Kỳ Cùng).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Công đồng Tả Phủ, các vị quan lớn, đặc biệt là các vị thần trấn giữ biên ải.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Cùng với Đền Kỳ Cùng, Đền Tả Phủ tạo thành cặp đôi trấn giữ vùng Lạng Sơn. Ngôi đền này được cho là linh ứng trong việc cầu nguyện cho sự ổn định, bình yên của biên giới và sự thịnh vượng trong kinh doanh. Đền cũng là minh chứng cho lịch sử trấn ải của vùng đất này. Đền Tả Phủ cũng là nơi diễn ra các nghi lễ hầu đồng, đặc biệt là các giá về Quan Hoàng, Chầu Bà có liên quan đến công đồng Tả Phủ.

II. Các Đền và Chùa Phối Thờ, Gắn Liền Với Danh Thắng

Những ngôi đền này không chỉ là nơi thờ tự mà còn là một phần của các quần thể danh thắng nổi tiếng.

5. Chùa Tam Thanh.

• Vị trí: Trong động Tam Thanh, thuộc phường Tam Thanh, thành phố Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Mặc dù là chùa Phật giáo, nhưng trong khuôn viên động Tam Thanh cũng có những ban thờ Mẫu và các vị thần linh dân gian. Nổi bật là thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, Phật Quan Thế Âm Bồ Tát.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Chùa Tam Thanh không chỉ là di tích Phật giáo mà còn là một danh thắng nổi tiếng với vẻ đẹp kỳ vĩ của hang động. Nơi đây mang đến sự thanh tịnh, bình an cho du khách và Phật tử. Giá trị tâm linh của động chùa được cảm nhận qua không gian hùng vĩ, những khối đá tự nhiên mang hình dáng kỳ lạ, tạo nên một cõi thiêng giữa lòng núi đá, gắn liền với những truyền thuyết về Tiên. Đôi khi, các ban thờ Mẫu trong động Tam Thanh cũng có thể là nơi diễn ra các buổi hầu đồng nhỏ, mang tính chất cục bộ.

6. Chùa Tiên (Song Tiên Tự)

• Vị trí: Khối Hoàng Hoa Thám, phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn. Chùa nằm trong động Song Tiên, gần Giếng Tiên.
• Vị thánh/Phật được thờ cúng: Thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, Phật Quan Thế Âm Bồ Tát, và các vị Tiên, thánh có công với đất nước. Đặc biệt nổi tiếng với Giếng Tiên không bao giờ cạn, gắn liền với truyền thuyết Tiên ông ban nước cho dân làng.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Chùa Tiên là một danh thắng nổi tiếng với vẻ đẹp kỳ vĩ của thạch động và Giếng Tiên linh thiêng. Nơi đây mang đến sự thanh tịnh, bình an cho du khách và Phật tử, đặc biệt linh ứng với những lời cầu nguyện về sức khỏe, sự may mắn và sự kết nối với thiên nhiên.

7. Chùa Thành (Diên Khánh Tự)

• Vị trí: Đường Hùng Vương, phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn.
• Vị thánh/Phật được thờ cúng: Thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, các vị Bồ Tát, và có thể phối thờ thêm các vị thần linh bản địa.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Là ngôi chùa cổ và lớn nhất thành phố Lạng Sơn, Chùa Thành mang kiến trúc độc đáo và bề thế. Ngôi chùa này là trung tâm Phật giáo quan trọng của xứ Lạng, nơi diễn ra nhiều hoạt động Phật sự và là điểm đến tâm linh cho người dân cầu an, cầu siêu, tìm đến sự thanh tịnh trong tâm hồn.

8. Đền Quan Lớn Tuần Tranh cổ

• Vị trí: Đường Tam Thanh, TP Lạng Sơn (một đền riêng biệt với Đền Kỳ Cùng).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Quan Lớn Tuần Tranh.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đây là một trong những ngôi đền thờ Quan Lớn Tuần Tranh được người dân địa phương rất tôn kính, đặc biệt những người làm ăn buôn bán, giao thương tại khu vực biên giới. Đền linh ứng với những lời cầu nguyện về bình an trên sông nước, công việc thuận lợi, góp phần vào sự thịnh vượng kinh tế của vùng. Các nghi lễ hầu đồng cũng thường được tổ chức tại đây để kính thỉnh Quan Lớn.

9. Đền Tân Thanh

• Vị trí: Khu vực cửa khẩu Tân Thanh, xã Tân Thanh, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Mặc dù là chùa (Chùa Tân Thanh) nhưng cũng có các ban thờ thần linh, đặc biệt là các vị thần bảo hộ biên giới. Chùa Tân Thanh thờ Phật.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Ngôi chùa gần biên giới nhất Việt Nam, mang ý nghĩa trấn giữ biên cương. Chùa Tân Thanh là điểm đến tâm linh quan trọng cho các tiểu thương, doanh nhân làm ăn ở cửa khẩu, cầu mong sự bình an, may mắn trong kinh doanh và sự ổn định cho khu vực biên giới.

III. Các Đền Gắn Với Lịch Sử Chống Ngoại Xâm và Tín Ngưỡng Đa Dạng

Những ngôi đền này không chỉ thờ phụng các vị thần mà còn khắc ghi dấu ấn của những sự kiện lịch sử hào hùng.

10. Đền Vua Lê .

Đền vua Lê tại Lạng Sơn

• Vị trí: Thôn Hoàng Tân, xã Hoàng Đồng, thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ vọng Vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) và các vị anh hùng, nghĩa sĩ Lam Sơn đã có công đánh đuổi giặc Minh, giành lại độc lập cho dân tộc.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Ngôi đền này có từ thế kỷ XV (năm 1428), ngay sau khi Lê Lợi lên ngôi. Đây là minh chứng cho lòng biết ơn của nhân dân xứ Lạng đối với vị anh hùng dân tộc. Đền đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh vào năm 2022. Lễ hội lớn vào ngày 23 tháng Giêng âm lịch hàng năm không chỉ là dịp tưởng nhớ công lao Vua Lê mà còn là nét đẹp văn hóa truyền thống, gắn kết cộng đồng.

11. Đền Quỷ Môn Quan (Đền Quan Trấn Ải)

• Vị trí: Thôn Quán Thanh, xã Chi Lăng, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Các vị tướng lĩnh, anh hùng đã hy sinh trấn giữ cửa ải Chi Lăng, biểu tượng cho tinh thần bất khuất chống ngoại xâm.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Nằm trong quần thể di tích lịch sử Chi Lăng, Đền Quỷ Môn Quan mang ý nghĩa lịch sử to lớn, gắn liền với những chiến công lừng lẫy của dân tộc. Đền linh ứng trong việc cầu cho đất nước bình yên, quốc thái dân an, và tưởng nhớ công ơn của các bậc tiền nhân đã hy sinh bảo vệ biên cương.

12. Đền Chi Lăng

• Vị trí: Huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn (một phần trong quần thể di tích Chi Lăng).
• Vị thánh được thờ cúng: Các vị anh hùng dân tộc, tướng lĩnh có công trong các trận chiến tại ải Chi Lăng.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Gắn liền với những chiến thắng vĩ đại trong lịch sử chống ngoại xâm, Đền Chi Lăng là biểu tượng của tinh thần thượng võ, ý chí kiên cường của dân tộc Việt Nam. Nơi đây là nơi linh thiêng trong việc nhắc nhở các thế hệ về truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc.

13. Đền Cửa Đông (Đông Môn Từ)

• Vị trí: Phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn (một trong Tứ trấn thành Lạng Sơn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ thần Bạch Đế (vị thần sông Kỳ Cùng) và các vị thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu, thờ nhà Trần.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Là một trong bốn ngôi đền trấn giữ bốn cửa thành cổ Lạng Sơn, Đền Cửa Đông mang ý nghĩa bảo vệ vùng đất. Đền linh ứng trong việc cầu bình an, bảo hộ cho những người làm ăn buôn bán, và sự thịnh vượng cho thành phố. Các buổi hầu đồng cũng có thể được tổ chức tại đây.

14. Đền Cửa Tây (Tây Môn Từ)

• Vị trí: Phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn (một trong Tứ trấn thành Lạng Sơn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, và các vị thần khác.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Cùng với các đền Cửa Đông, Cửa Nam, Cửa Bắc, Đền Cửa Tây tạo thành hệ thống trấn giữ thành cổ. Đền linh ứng trong việc cầu công danh, sự nghiệp, sức khỏe và thể hiện lòng tôn kính đối với vị anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo. Là một trong Tứ Trấn, Đền Cửa Tây cũng là nơi các con nhang đệ tử tổ chức hầu đồng.

15. Đền Cửa Nam (Nam Môn Từ)

• Vị trí: Phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn (một trong Tứ trấn thành Lạng Sơn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ các vị thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu và thờ nhà Trần.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Cửa Nam mang ý nghĩa bảo vệ phía Nam của thành cổ Lạng Sơn, được người dân tin rằng sẽ mang lại sự bình yên, ổn định cho khu vực và ban phát phúc lộc cho những người thành tâm. Đền này cũng là một địa điểm tiềm năng để tổ chức nghi lễ hầu đồng.

16. Đền Cửa Bắc (Bắc Môn Từ)

• Vị trí: Phường Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn (một trong Tứ trấn thành Lạng Sơn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ các vị thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu và thờ nhà Trần.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Cửa Bắc hoàn thiện hệ thống Tứ trấn thành Lạng Sơn. Nơi đây linh ứng trong việc cầu cho biên giới ổn định, đất nước bình an và sự phát triển của Lạng Sơn. Giống như các đền cửa khác, Đền Cửa Bắc cũng có thể là nơi diễn ra các buổi hầu đồng.

IV. Các Đền Thờ Chư Vị Chầu Bà và Cô Đặc Trưng (Nơi Hầu Đồng Phổ Biến)

Lạng Sơn còn là nơi thờ phụng nhiều vị Chầu Bà và Cô linh thiêng khác, đặc biệt trong tín ngưỡng thờ Mẫu, nơi các buổi hầu đồng thường xuyên được tổ chức.

17. Đền Chầu Lục

• Vị trí: Thôn Cốc Làng, xã Hữu Lũng, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Chầu Lục (Chầu Lục Cung Nương) – một vị Chầu Bà trong hệ thống Tứ Phủ Công Đồng, hầu cận Thánh Mẫu.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chầu Lục nổi tiếng linh ứng, đặc biệt là với những người đi cầu tài, cầu lộc, cầu duyên. Chầu Lục được biết đến là vị thần ban phát của cải, may mắn trong kinh doanh và tình duyên. Đây là một trong những ngôi đền thường xuyên diễn ra nghi lễ hầu đồng để thỉnh Chầu Lục về ban lộc, ban phúc.

18. Đền Chầu Bát (Đền Chầu Bát Bát Nàn)

• Vị trí: Thôn Bát Nàn, xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, gần khu vực Đền Bắc Lệ.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Chầu Bát (Chầu Bát Nàn Công Chúa) – vị Thánh Chầu Đệ Bát trong hàng Tứ Phủ, tương truyền là nữ tướng Vũ Thị Thục Nương thời Hai Bà Trưng.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chầu Bát được biết đến là nơi linh ứng cho những lời cầu xin về tài lộc, công danh, buôn bán thuận lợi và sự bình an. Lễ hội tại Đền Chầu Bát thường thu hút đông đảo người hành hương, đặc biệt là những người làm ăn kinh doanh. Đền này cũng là một trong những địa điểm quan trọng để tổ chức nghi lễ hầu đồng.

19. Đền Chầu Mười Đồng Mỏ

• Vị trí: Thị trấn Đồng Mỏ, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Chầu Mười Đồng Mỏ (Chầu Mười Đồng Mỏ Công Chúa) – vị Thánh Chầu thứ 10 trong hàng Thập Nhị Vị Chầu Bà, tương truyền là nữ tướng người Tày có công giúp vua Lê Thái Tổ.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chầu Mười Đồng Mỏ rất được người dân địa phương và du khách thập phương tôn kính. Nơi đây linh ứng với những lời cầu nguyện về sự nghiệp ổn định, tài lộc liên quan đến đất đai và sự che chở trong công việc. Các buổi hầu đồng kính Chầu Mười Đồng Mỏ thường xuyên được tổ chức tại đền.

20. Đền Cô Chín Thượng Ngàn

• Vị trí: Có nhiều đền thờ Cô Chín Thượng Ngàn ở khu vực Tây Bắc và Lạng Sơn, trong đó có các địa điểm nổi bật như:
  
  • Thôn Nà Lùng, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn.
  • Chi Lăng, Lạng Sơn: (Hoà Bình, Chi Lăng, Lạng Sơn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Cô Chín Thượng Ngàn – một trong những vị Thánh Cô linh thiêng nhất trong hệ thống Tứ Phủ Công Đồng, hầu cận Mẫu Thượng Ngàn, được biết đến với tài chữa bệnh và xem bói.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Cô Chín Thượng Ngàn là điểm đến quen thuộc của những người muốn cầu duyên, cầu tự, và tìm kiếm sự chỉ dẫn tâm linh trong cuộc sống. Đây là một trong những đền quan trọng và phổ biến nhất để tổ chức các buổi hầu đồng, thỉnh Cô về ban lộc, ban tài, chỉ lối.

21. Đền Chầu Năm Suối Lân

• Vị trí: Thôn Suối Lân, xã Hữu Lũng, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Chầu Năm Suối Lân (Chầu Năm Suối Lân Công Chúa) – vị Chầu Bà thứ 5 trong hàng Thánh Chầu, tương truyền là người Nùng có công trấn giữ rừng núi và giúp dân.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chầu Năm Suối Lân linh ứng với những lời cầu nguyện về sức khỏe, bình an, đặc biệt là liên quan đến nguồn nước, mùa màng và sự tươi tốt của núi rừng. Ngôi đền cũng là nơi diễn ra các nghi lễ cầu mưa, cầu cho cây cối tốt tươi. Nơi đây cũng là địa điểm quen thuộc cho các buổi hầu đồng.

22. Đền Quan Giám Sát

• Vị trí: Thôn Việt Thắng, xã Hòa Lạc, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Quan Lớn Đệ Nhị, hay còn gọi là Quan Giám Sát, tượng trưng cho sự công minh, chính trực, có công giúp vua Hùng dẹp giặc. Đền cũng có thể phối thờ Hoàng Đình Kinh.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Quan Giám Sát được người dân tin rằng là nơi linh ứng để cầu công lý, sự minh bạch, và sự che chở cho những người làm ăn chân chính. Ngôi đền cũng được xem là nơi cầu nguyện cho sự nghiệp, công danh, và sự thăng tiến. Các buổi hầu đồng cũng được tổ chức tại đây để thỉnh Quan Lớn Giám Sát.

V. Các Đền và Chùa Cộng Đồng, Gắn Liền Với Văn Hóa Địa Phương

Những ngôi đền này có thể không quá nổi tiếng trên bản đồ du lịch lớn nhưng lại mang ý nghĩa sâu sắc với đời sống cộng đồng.

23. Chùa Bắc Nga

• Vị trí: Xã Bắc Nga, huyện Cao Lộc, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh/Phật được thờ cúng: Thờ Phật Thích Ca Mâu Ni và các vị Bồ Tát.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Ngôi chùa này nằm ở một vị trí yên tĩnh, mang vẻ đẹp bình dị nhưng rất linh thiêng. Chùa Bắc Nga là nơi người dân địa phương thường xuyên lui tới để lễ Phật, cầu bình an, may mắn cho gia đình và cầu cho quốc thái dân an.

24. Đền Nà Lộc

• Vị trí: Xã Nà Lộc, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn (hoặc các vị trí khác tùy theo từng địa phương có đền Nà Lộc).
• Vị thánh được thờ cúng: Thường thờ các vị thần linh bản địa, có thể là Thành Hoàng làng, hoặc các vị thần có công với vùng đất đó.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Nà Lộc là một trong những ngôi đền nhỏ nhưng có ý nghĩa quan trọng với cộng đồng dân cư địa phương. Đền linh ứng trong việc cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, và sự bình yên cho làng xã.

25. Đền Phia Dạng

• Vị trí: Có thể nằm trong khu vực núi Phia Dạng, thuộc địa bàn huyện Lộc Bình hoặc Cao Lộc, Lạng Sơn. (Thông tin cụ thể về vị trí và vị thánh thờ cúng của đền này không phổ biến rộng rãi).
• Vị thánh được thờ cúng: Có thể là các vị thần núi, thần rừng, hoặc các vị thần cai quản nguồn nước, thời tiết.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Nằm trong khu vực núi cao, đền Phia Dạng thường được người dân địa phương tìm đến để cầu mong sự bình an, mùa màng tốt tươi, và tránh được các tai ương do thiên nhiên gây ra.

26. Đền Long Đầu

• Vị trí: Gần suối Long Đầu, trong khu vực núi Mẫu Sơn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Các vị thần núi, thần rừng, hoặc các vị thần liên quan đến nguồn nước.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Gắn liền với cảnh quan hùng vĩ của Mẫu Sơn và dòng suối Long Đầu trong lành, ngôi đền này được xem là nơi linh thiêng để cầu sức khỏe, sự tươi tốt cho cây cối, vật nuôi, và sự thịnh vượng cho người dân sống dựa vào núi rừng.

27. Đền Bình Cương

• Vị trí: Khu 4, thị trấn Đình Lập, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn.
• Vị thánh được thờ cúng: Thường thờ các vị Thành Hoàng làng, hoặc các vị thần linh có công khai khẩn đất đai, bảo vệ dân làng.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Bình Cương là một ngôi đền cổ kính, gắn liền với đời sống tâm linh của người dân Đình Lập. Đền linh ứng trong việc cầu bình an, may mắn cho cộng đồng, và sự phát triển của địa phương.

28. Đền Thanh Lãng

• Vị trí: Xã Thanh Lãng, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn (hoặc một số địa danh khác có tên Thanh Lãng).
• Vị thánh được thờ cúng: Có thể thờ các vị thần linh bản địa, hoặc các vị thần trong tín ngưỡng thờ Mẫu.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Tương tự như các đền làng khác, Đền Thanh Lãng là nơi người dân cầu mong sức khỏe, bình an, mùa màng tốt tươi và sự gắn kết cộng đồng.

29. Đền Xã Đoàn

• Vị trí: Xã Xã Đoàn, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn (hoặc các địa danh khác có tên Xã Đoàn).
• Vị thánh được thờ cúng: Thường là Thành Hoàng làng hoặc các vị thần có công với địa phương.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Xã Đoàn là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của người dân trong xã, nơi tổ chức các lễ hội truyền thống, cầu mong sự phù hộ của các vị thần linh cho cuộc sống yên bình, hạnh phúc và phát triển.

VI. Các Đền Thờ Thần Linh Đặc Trưng Trong Tín Ngưỡng Then

30. Đền Chúa Then

Đền Chúa Then tại lạng sơn

• Vị trí: Có nhiều đền thờ Chúa Then ở Lạng Sơn, trong đó một địa điểm nổi bật là thôn Nà Lùng, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn. Ngoài ra, ở Bắc Giang cũng có đền Chúa Then nổi tiếng, thể hiện sự giao thoa văn hóa tín ngưỡng.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Bà Chúa Then hay còn gọi là Thiên Tổ Thánh Then, Chúa Then hay gọi là Chúa Thiên, là vị chúa tể của trời, vị thần linh tối cao trong tín ngưỡng Then của các dân tộc Tày, Nùng, Thái.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chúa Then là nơi linh thiêng để thực hành các nghi lễ Then quan trọng như cầu an, cầu phúc, giải hạn, hay các nghi lễ chữa bệnh. Đây là loại hình văn hóa phi vật thể mang tính động, hàm chứa tính nhân văn cao, gắn liền với bản sắc của đồng bào Tày, Nùng.

31. Đền Chúa Cà Phê.

Đền chúa Cà Phê ở Phố Vị, Hữu Lũng, Lạng Sơn

• Vị trí: Đền Chúa Cà Phê tọa lạc tại xã Hòa Thắng, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Ngôi đền nằm giữa một khu rừng hoang vu, yên tĩnh.
• Vị thánh được thờ cúng: Thờ Bà Chúa Cà Phê, hay còn được gọi là Chúa Bói Thượng Ngàn, một tiên nữ được trời Phật phái xuống trần gian để cứu giúp dân chúng, Bà thường ban quyền bổ phép cho linh ghế của Bà, có lộc Xem bói, bốc thuốc chữa bệnh, xem tướng, xem tử vi đoán biết mọi việc.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Chúa Cà Phê vô cùng linh ứng với những lời cầu xin về việc xem bói, tìm hướng giải quyết khó khăn trong cuộc sống, cầu may mắn, tài lộc và bình an. Mặc dù đền nhỏ và ẩn mình trong núi, nhưng sự linh ứng đã khiến ngôi đền này trở thành điểm đến quen thuộc. Nơi đây cũng thường xuyên tổ chức nghi lễ hầu đồng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt Nam

32. Đền Đèo Kẻng (Sơn Lâm Linh Tự)

• Vị trí: Thôn Vườn Chè, xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Nằm trên một quả đồi bằng phẳng, cách thị trấn Hữu Lũng khoảng 10km và cách Đền Bắc Lệ khoảng 2km.
• Vị thánh được thờ cúng: Đền Đèo Kẻng có từ thời Hậu Lê, thờ chính là Mẫu Thượng Ngàn. Cụ thể, đền có 3 cung: Cung ngoài thờ quan Ngũ Hổ, cung giữa thờ Đức Vua cha (Ngọc Hoàng), và hậu cung thờ Mẫu Thượng Ngàn.
• Giá trị lịch sử và tâm linh: Đền Đèo Kẻng có mối liên hệ mật thiết với quần thể di tích Đền Bắc Lệ. Trong lễ hội chính của Đền Bắc Lệ, người dân thường tổ chức nghi thức rước kiệu Mẫu từ Đền Bắc Lệ sang Đền Đèo Kẻng để làm Lễ Đại Tế. Đền đã được UBND tỉnh Lạng Sơn xếp hạng là di tích cấp tỉnh vào năm 1992, khẳng định giá trị lịch sử của mình. Đây cũng là nơi thường xuyên diễn ra các buổi hầu đồng, đặc biệt trong các nghi lễ liên quan đến Mẫu Thượng Ngàn và chầu bản cảnh.

Lạng Sơn thực sự là một "bảo tàng" sống về tín ngưỡng dân gian và tâm linh Việt Nam, với rất nhiều ngôi đền, chùa, miếu mạo khác nhau. Mỗi nơi đều mang một nét riêng và một câu chuyện lịch sử, tâm linh để kể, góp phần làm nên bản sắc độc đáo của vùng đất biên cương này.